Nguồn: http://chiesa.espresso.repubblica.it/articolo/1350611?eng=y
Vị bề trên miền trẻ tuổi của các tu sĩ Dòng Tên Achentina đã làm gì trong những năm dài ấy, vẫn còn là một bí mật. Và một nỗi ngờ vực sâu đậm được khơi lên cho rằng ngài chẳng làm gì chỉ ù lì chứng kiến những chuyên kinh hoàng, hay tệ hơn, đã để cho một vài anh em trong Dòng của mình phải đương đầu với nguy hiểm, nhất là những người quyết tâm nhất trong kháng chiến.
Vào mùa xuân vừa rồi, ngay sau khi được bầu lên làm giáo hoàng, các lời buộc tội này lại nổi lên trở lại.
Ngay lập tức những lời kết án ấy lại bị các tiếng nói có thẩm quyền khác phản biện, mặc dù vai trò tổng quát của giáo hội Achentian vào những năm ấy nằm ở một tình thế rất then chốt: Tiếng nói của các Bà Mẹ QuảngTrường tháng Năm, của khôi nguyên Nobel Adolfo Pérez Esquivel, của hội Ân Xá Quốc Tế. Chính bộ Tư pháp Achentina cũng miễn cho Bergoglio mọi kết án, sau khi đã thẩm tra ngài trong những năm 2010 và 2011.
Nhưng nếu đến lúc này, người ta khẳng định được rằng đức đương kim giáo hoàng đã không làm điều gì đáng lên án, người ta vẫn không biết trong những năm kinh hoàng ấy, ngài đã có làm điều tốt nào để “chữa lành các vết thương.”
Hai linh mục rất thân cận với ngài là Franz Yalics và Orlando Yorio, đã bị bắt cóc và biệt giam ở một chỗ bí mật. Vị đầu là cha linh hướng của Ngài trong hai năm, và vị sau là giáo sư thần học của ngài, trước khi hai ngài dấn thân làm việc với người nghèo trong khu “vìlas miseria – nhà ổ chuột” tại Buenos Aires.Việc này khiến hai vị trở thành đối tượng bị đàn áp. Khi hai vị bị bắt, vị bề trên miền Dòng Tên lúc bấy giờ tim ra được các ngài bị giam ở đâu. Ngài biết hai vị bị giam tại Học viện Y Khoa Cao cấp nổi tiếng của các sĩ quan hải quân. Ít người có thể sống sót từ đó trở về.
Để đòi hỏi trả tự do cho hai vị, đức Bergoglio muốn gặp cho được tướng Videla, lúc ấy là tư lệnh Tổng Tham Mưu. Và ngài có thể gặp được tướng này hai lần, lần thứ hai bằng cách thuyết phục vị linh mục làm lễ tại tư gia của ông tướng giả bộ bị bệnh để ngài làm lễ thay. Nhờ cuộc nói chuyện với tướng Videla mà ngài biết chắc hai linh mục Dòng Tên đang bị giam tại trại giam Hải Quân.
Như thế chẳng còn có thể làm gì khác hơn là đi gặp đề đốc Massera, một nhân vật bẳn gắt và thù dai. Lại thêm hai lần gặp gỡ nữa. Lần gặp thứ hai rất chóng vánh. “Tôi nói với ông tướng ‘Massera, tôi muốn hai vị ấy sống sót trở về’ , Tôi đứng dậy và rời nơi đó.” Đức Bergoglio kể lại như thế trong cuộc thẩm tra năm 2010.
Đêm hôm sau hai cha Yalics và Yorio bị chụp thuốc mê, đưa lên một phi cơ trực thăng, rồi được thả xuống giữa một vùng sình lầy.
Nhưng trong suốt sáu tháng bị giam cầm và tra tấn, hai linh mục bị người ta nhồi sọ là họ đã bị cha bề trên Miền chỉ điểm. Và trong một hồ sơ của sở mật vụ, có người đã viết: “Mặc dầu có thiện chí của cha Bergoglio, Dòng Tên tại Achentina vẫn không thanh lọc được chính mình,” bóng gió cho rằng có đồng loã với đàn áp.
“Một tiểu xảo bẩn thỉu” là một lời nhận xét chống lại lời bóng gió đầy ẩn ý này, từ những công tố viên trong cuộc xử án năm 1985, kết án chung thân cho Videla và Massera.
Còn các cha Yalics và Yorio, cả hai vị đều công nhận có sự gian dối trong việc lên án chống lại bề trên của mình, người mà hai vị đã công khai làm hoà.
Vị bề trên miền thời ấy ffã thành công trong việc khiến cho hai ông tướng ghĩa rằng ngià đang tạm trú tại Đại học Thánh Micae để chờ những ngày sáng sủa hơn. Nhưng điều mà cuốn sách tiết lộ lần đầu tiên quan trọng hơn nhiều.Nello Scavo, phóng viên chuyên về các vấn đề liên quan đến luật của tờ “Avvenire” và là tác giả cuộc điều tra, khi tìm đến tận nhiều người được cứu thoát và tổng hợp các chứng từ của họ lại như một tấm hình ghép, đã khám phá ra rằng đức Bergoglio đã âm thầm đan kết lại thành một mạng lưới bí mật. Mạng lưới này đã thành công trong việc giải cứu nhiều chục ,nếu không nói là hàng trăm người có tính mạng bị đe doạ.Trong khi tướng Videla đang ấp ủ những kế hoạch đẫm máu của mình, từ những bức tường thành của dinh tổng thống Casa Rosada, thì cách đó chỉ vài bước, trên con lộ dẫn xuống khu Monserrat, có nhà thờ thánh Ignatiô thành Loyola, bên cạnh có khu cư xá Dòng Tên và trường học. Nơi đây, vị bề trên miền Dòng Tên gặp gỡ các đối tượng bị bách hại, để cho họ những chỉ dẫn cuối cùng, trước khi họ lén lút xuống thuyền chở rau quả từ Buenos Aires đi Montevideo, bên Uruguay, cách đó một tiếng đường thuỷ, Các sĩ quan quân đội này chẳng bao giờ có thể ngờ được rằng vị linh mục này lại dám thách thức ngay trước mũi họ như thế.
Thành công của từng vụ gắn liền với sự bí mật giữa cả những người thi hành và những người được hưởng lợi. Những người được lọt vào trong mạng lưới bảo vệ do đức Bergoglio tổ chức không hề biết được người khác ở trong cùng một tình cảnh với mình.
Đàn ông và phụ nữ đến đại học thánh Micae, rồi đi, bề ngoài là để học hay để cấm phòng hoặc để minh định ơn gọi. Thực ra họ là những người đang bị truy lùng vì bị cho là “những tên cách mạng” Để đưa họ đến nơi an toàn, mục tiêu thường là Ba tây, nơi đó cũng có một mạng lưới bảo vệ tương tự do dòng Tên địa phương tổ chức.
Nhưng Bergoglio là người duy nhất nắm đầu dây mối nhợ. Vị tu sĩ Dòng Tên lão thành Juan Manuel Scannone, hiện nay là nhà thần học quan trọng nhất của Achentina, và là người được đương kim giáo hoàng nể trọng nhất, lúc đó cũng ở tại đại học Thánh Micae. Nhưng ông không hề biết một tí gì. Chỉ sau nhiều năm, ông và các vị khác mới cùng nhau giãi bày tâm sự và hiểu ra. “Nếu một người trong chúng ta biết chuyện và bị bắt, bị tra tấn, toàn thể mạng lưới bảo vệ sẽ tan rã. Cha Bergoglio đã lo ngại cái nguy cơ này, và vì lý do đó mà ngài giữ bí mật. Một bí mật mà ngài giữ mãi về sau này, vì ngài không muốn khoe khoang về cái sứ mệnh đặc biệt ấy của mình.”
“Danh sách” của Bergoglio là một tuyển tập các câu chuyện cá nhân rất dị biệt, khiến cho việc đọc sách rất thú vị. Nét chung của các câu chuyện là các người trong cuộc đều được ngài cứu thoát.
Như chuyện của Alicia Oliveira, người phụ nữ đầu tiên làm chánh án toà hình sự tại Achentina, và cũng là người đầu tiên bị mất chức sau cuộc cách mạng của quân đội. Bà không phải là người công giáo cũng chưa từng được rửa tội. Bà phải sống chui sống nhủi, và được Bergoglio chở trong thùng xe đến đại học thánh Micae, để gặp ba người con của mình.
Như chuyện của ba chủng sinh của đức giám mục Enrique Angelelli, giáo phận La Rioja. Ngài đã bị các quân nhân giết vào năm 1976 trong một vụ đụng xe, sau khi ngài biết được ai là thủ phạm của nhiều vụ ám sát.
Như chuyện của Alfredo Somoza, một học giả được cứu mà không hề hay biết.
Như chuyện của Sergio và Ana Gobulin, cả hai làm việc trong khu nhà ổ chuột, và được cha Bergoglio làm phép cưới cho. Sergio bị bắt, còn Ana bị truy lùng. Cả hai đều được cứu thoát và cho vượt biên với sự trợ giúp của Enrico Calamai, lúc bấy giờ là phó lãnh sự Ý tại Achentina. Ông này cũng là một anh hùng nữa trong chuyện.
Trong tư cách là giáo hoàng, nhưng trước tiên trong tư cách là một người, đức Bergoglio không ngừng gây ra nhiều thích thú.
__________
Cuốn sách bắt đầu được bán ngày 3 tháng Mười :
Nello Scavo, “La lista di Bergoglio. I salvati da Francesco durante la dittatura,” preface by Adolfo Pérez Esquivel, Editrice Missionaria Italiana, Bologna, 2013, pp. 192, euro 11.90.
__________
Ghi chú
(1) Nguyên văn “years of lead – năm chì” Theo nghĩa những năm đầy biến động chính trị xã hội. Đạn chì vãi ra như mưa.
Nguyễn đức Khang chuyển ngữ